Engelli Bakım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Birifing Raporu

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevlerini belirleyen 03 Haziran 2011 tarih ve 633 sayılı Kanun Hükmünde Kararname doğrultusunda ihdas edilen Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan Bakım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, engelli bireylerimize sunulan bakım hizmetlerini oluşturmak, geliştirmek ve uygulamakla yükümlüdür.

Bu çerçevede, engelli bireylerin saptanması, korunması, bakım ve rehabilitasyonu ile toplum içinde bağımsız olarak yaşamasını sağlayıcı hizmetleri planlamak, bu hizmetlerden yararlanamayacak durumda olan engellilere sürekli bakım sağlayacak hizmetleri yürütmek, kuruluş açmak ve hizmeti yönlendirmek sorumluluğu ile hareket etmektedir. 

Bu sorumluluğun bilincinden hareketle; engelli bireylerin toplumsal yaşama uyumlarının ve katılımlarının sağlanması için bireysel gelişim ve gereksinimlere önem verilmekte, öncelikli olarak sosyal destek hizmet modellerimizden yararlandırılmaktadırlar. Ayrıca engelli bireylere günlük yaşam aktivitelerine yönelik beceriler kazandırarak, kaliteli bir yaşam sağlamaya yönelik çalışmalara ağırlık verilmektedir. Bu çalışmalar yapılırken, amaç engelli bireyin kendine güvenen, üreten ve bağımsız yaşayabilen kişiler haline gelebilmesidir.

Engelli bireylerimize yönelik yatılı ve gündüzlü hizmetlerimiz, 81 ilde Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüklerinin idare ve koordinesinde resmi ve özel kuruluşlarla yürütülmektedir.

Engelli bireylere yönelik bakım hizmetlerinde yürütülen politika ve stratejilerde Engelli bireylerin ailesi yanında evde bakımının sağlanması esastır.

Engelli bireylere sunulan bakım hizmetlerimizin temel hedefi, engelli bireyin ailesi yanında bakımını sağlamaktır. Ancak ailesi yanında bakımı mümkün olmayan engelli bireyler için alternatif olarak kuruluş bakımı seçenekleri ile farklı hizmet modelleri sunulmaktadır.

Evde Bakım Hizmeti: 

30.07.2006 tarihli ve 26244 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Bakıma Muhtaç Engelli Bireylerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik doğrultusunda bakıma muhtaç engelliye sahip ailelerin biz vefat ettikten sonra engellimize kim bakacak endişelerinin giderilmesi hedeflenmiştir. İlgili mevzuat uyarınca bakmakla yükümlü olunan birey sayısına göre kendilerine düşen ortalama aylık gelir tutarı, bir aylık net asgari ücret tutarının 2/3’ünden daha az olan bakıma muhtaç engellilerin isterler ise ikametgâhlarında, isterler ise resmî veya özel bakım merkezlerinde bakımlarının sağlanması güvence altına alınmıştır. İkametgahında bakım hizmeti alan bakıma muhtaç engelliye ikametgâhında bakım hizmeti veren akrabasına veya vasisine bir aylık net asgari ücret ödenmektedir. Kasım 2014  verileri doğrultusunda Evde Bakım Hizmetinden yaralanan engelli birey sayısı 450.036  kişidir. 

 Ailesi olmayan veya ailesi yanında bakımı sağlanamayan engellilerin resmi ve özel merkezlerde bakımı ve rehabilitasyonu, alternatif hizmet modeli olarak sağlanmaktadır.

Ailesi yanında bakımı mümkün olmayan bakıma muhtaç engelli bireylere hizmet veren kuruluşlarımızda, engelli bireylerin öncelikle insan onuruna yakışır şekilde bakımına, beslenmesine, korunmasına, becerilerinin geliştirilmesine ve sosyal hayata uyumuna ilişkin bakım ve sosyal rehabilitasyon hizmetleri sunulmaktadır. 

Bakım hizmetleri kapsamında; engelli bireylerin beslenmesi, korunması, temizliği gibi birincil yaşam ihtiyaçları giderilmektedir. Sosyal rehabilitasyon hizmetleri kapsamında ise; engellilerimizin var olan yeteneklerinin ve becerilerinin korunması ve geliştirilmesi için egzersiz çalışmaları; atletizm, yüzme, basketbol, futbol gibi sportif çalışmalar; resim, müzik, folklor, tiyatro gibi sanatsal ve kültürel etkinlikler; seramik işleri, el işi, galoş üretimi, ahşap doğrama, tarımsal çalışmalar gibi iş uğraşı faaliyetleri ile geziler, kutlamalar, eğlenceler gibi sosyal etkinlikler gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmalar dahilinde engellilerimiz, ulusal ve uluslar arası yarışmalara ve etkinliklere katılarak birey ve grup olarak başarmanın, değerli olmanın ve üretebilir olmanın mutluluğu yaşamakta ve yaşatmaktadırlar.

Bunların yanında bakımları üstlenilen engelli bireylerin tedavisine, tıbbi rehabilitasyonuna, özel eğitimine ve mesleki eğitimine, mesleki rehabilitasyonuna ve istihdamına ilişkin hizmetlerin, ilgili kurum ve kuruluşlardan alınmasına veya bu hizmetlerin ilgili kurum ve kuruluşların desteği ve yönlendirmesi ile işbirliği içinde birlikte sunulmasına çalışılmaktadır. 

Yatılı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri :

 03.09.2010 tarihli ve 27691 sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Engellilerin Bakımı, Rehabilitasyonu ve Aile Danışmanlığı Hizmetlerine Dair Yönetmelik çerçevesinde, iş ve işlemleri tamamlanan engelli bireylerin resmi kuruluşlarımıza yerleştirme işlemleri sağlanmaktadır. 

Anılan Yönetmelik çerçevesinde bedensel, zihinsel ve ruhsal engelleri nedeni ile yaşamın gereklerine uyamama durumunda olan engelli bireylerin tespiti, incelenmesi, bakımı ve rehabilitasyon hizmetlerinden yararlandırılmaları, engelli ve engelli ailelerine danışmanlık hizmeti, bu hizmetlerin niteliğine ve işleyişine ilişkin usul ve esasları, personelin görev, yetki ve sorumlulukları düzenlenmiştir. Bu Yönetmeliğimiz çerçevesinde resmî kuruluşlarımızda bakıma muhtaç engellilerimizin herhangi bir gelirinin olup olmamasına bakılmaksızın ücretsiz olarak bakımı hizmeti sunulmaktadır. Kasım 2014 tarihi itibariyle 85 Yatılı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezimizde 5.778 engelli birey yatılı bakım hizmeti almaktadır.  

Engelsiz Yaşam Merkezi Projesi:

Engelli bireylere hizmet sunan resmi kuruluşların fiziki şartlarının iyileştirilmesi hedeflenmiştir. 2006 yılından itibaren bakıma muhtaç engelli bireylerin ihtiyaç duyduğu bakım hizmetlerinin daha modern fiziki koşullarda  sunulmasına ilişkin esasları ve standartları belirleme ve uygulama konusunda çalışmalar yoğunlaştırılmıştır. Bu hedef doğrultusunda engelli bireylerin daha kaliteli yatılı kurum bakımı hizmeti almasına yardımcı olacak “Engelsiz Yaşam Merkezi Projesi” geliştirilmiş ve yaygınlaştırılması planlanmıştır.

Bu projeye göre inşa edilen bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde; engelli bireylerin, üçer kişilik 4 yatak odası, oturma odası, mutfak, yemekhane, banyo, tuvalet ve personel odası bölümlerinden oluşan; toplam on iki kişilik; 280 metre karelik, müstakil, tek katlı ve bahçeli evlerde bakımları sağlanmaktdır. Ayrıca engelsiz yaşam merkezi projesi dâhilinde inşa edilen idare binasında, engelli bireylerin rehabilitasyonu için gerekli olan bireysel ve grup çalışması odaları, iş-uğraşı odaları, fizik tedavi salonu, hidroterapi havuzu gibi birimler bulunmaktadır. Bu birimler aracılığı ile engelli bireylerin var olan yeteneklerinin geliştirilmesine ve sosyal hayata uyumuna yönelik çalışmalar yapılmaktadır.

Engelsiz Yaşam Merkezi uygulamasına 2009 yılında başlanılmış olup,  söz konusu Engelsiz Yaşam Merkezi sayısı arttırılmaktadır. Halen ülke genelinde 20 Engelsiz Yaşam Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi bulunmaktadır. 

Umut Evi Projesi

Ailesi yanında bakımı mümkün olmayan engelli bireylere sürekli bakım hizmetlerinin sunulduğu bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde toplu yaşamın getirdiği olumsuzluklar olabilmektedir. Bu olumsuzlukların en önemlisi çok sayıda engelli bireyin bir arada bulunmasından dolayı toplumsal hayata katılımda zorluk yaşanmasıdır.

Bu nedenlerle engelli bireylerin küçük gruplar halinde bir apartman dairesinde veya müstakil bir evde diğer komşuları ile birlikte yaşamalarını sürdürmesinin daha yararlı olacağı  öngörüsü ile Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerinde bakılmakta olan engelli  bireylerden durumları uygun olanların, kuruluşların ek ünitesi konumunda olan “Umut Evi” olarak isimlendirilen evlerde, toplum yaşamına aktif katılımlarının sağlanarak, bakımlarının gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Kasım 2014 itibarıyla ülke genelinde 84 Umut Evi bulunmaktadır. 

Geçici ve Misafir Olarak Bakım Hizmeti

Engellilerin Bakımı Rehabilitasyonu ve Aile Danışmanlığı Hizmetlerine Dair Yönetmeliği kapsamında, ailesinin yanında bakılan engelli bireylerin ihtiyaç duyulması halinde, Kurumumuza bağlı resmi bakım merkezlerinde geçici ve misafir olarak bakımlarının sağlanması hususu düzenlenmiştir. Buna göre, bir engelli birey bir yıl içinde en fazla otuz gün geçici ve misafir olarak merkezde kalabilmektedir. 

Aile Danışma ve Rehabilitasyon Merkezleri (Resmi- Gündüzlü Kuruluşlar)

Gündüzlü hizmet veren resmi kuruluşlarımızda sunulan bakım hizmeti ile engelli bireye sahip ailelerin rahatlatılması hedeflenmiştir. Bu kuruluşlardaki hizmetler yeniden düzenlenerek ağırlıklı olarak grup çalışması yapılmakta, hafta içi mesai saatlerinde, yarım veya tam gün bakım hizmeti sunulmaktadır. Böylece engelli bireye sahip ailelerin ve özellikle engelli bireylerin annelerinin rahatlatılması, kendilerine zaman ayırmalarının sağlanması ve engelli bireyin daha uzun süre (mümkün ise gün boyu) kuruluş hizmetlerinden yararlandırılması sağlanmıştır. Kasım 2014 tarihi itibariyle gündüzlü bakım hizmeti veren ülke genelinde beş (5) kuruluşumuz bulunmaktadır. Bu kuruluşlardan 451 engelli birey yararlanmaktadır.

Bununla birlikte, yatılı bakım ve rehabilitasyon merkezlerimiz bünyesinde gündüzlü hizmetlerin başlatılması hususunda çalışmalar sürdürülmektedir. 

Evde bakıma destek hizmeti:

2010 yılında yapılan yasal düzenleme neticesinde, engelli bakım hizmetleri alanında yeni bir hizmet modeli olan “evde bakıma destek hizmeti” için gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Bu hizmet modelimiz ile evinde bakılan ancak evde bakım ücreti veya kurumsal bakım hizmeti gibi hizmetlerimizden yararlanmayan bakıma muhtaç engellinin, talep edilmesi halinde kuruluşlarımızdan görevlendirilecek bakıcı personel tarafından evinde bakımı sağlanabilmektedir.

Özel Bakım Merkezleri :

Engelli bireylerin yatılı bakım ihtiyaçlarının giderilmesinde önemli bir gelişme de, 30.07.2006 tarih ve 26244 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Bakıma Muhtaç Engellilere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği olmuştur. Söz konusu yönetmelik ile gerçek veya özel hukuk tüzel kişileri tarafından açılacak bakıma muhtaç engelli bireylere yönelik özel bakım merkezlerinin açılış izni, çalışma şartları, personel standardı, denetlenmeleri ile ücret tespiti ve ödemelerine ilişkin usul ve esasları düzenlenmiştir.

İlgili yönetmelik uyarınca; bakmakla yükümlü olunan birey sayısına göre kendilerine düşen ortalama aylık gelir tutarı, bir aylık net asgari ücret tutarının 2/3’ünden daha az olduğu tespit edilen bakıma muhtaç engellilerin isterler ise ikametgâhlarında, isterler ise resmî veya özel bakım merkezlerinde bakımlarının sağlanması güvence altına alınmıştır.

Kasım 2014 itibarıyla 149 özel bakım merkezinde 10.277 engelli birey bakım hizmeti almaktadır. Bu hizmet için özel bakım merkezlerine kişi başına iki net asgari ücret ödemektedir.

Personel Durumunda Nicel ve Nitel Gelişmeler

Resmi bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde hizmetin yürütülmesinde 1210 kadrolu (idari, sağlık, eğitim öğretim, teknik hizmetler, yardımcı hizmetler), 5759 özel hizmet alımı personel (bakım elemanı, temizlik, güvenlik, aşçı, danışma yönlendirme, berber vb.) görev yapmaktadır. 

Resmi bakım ve rehabilitasyon merkezlerindeki bakım hizmetlerini yürüten personelin niceliksel olarak artırılması ve niteliklerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Bu kapsamda bakım hizmeti verilen ortalama her altı engelli birey için, her vardiyada bir bakıcı personel olacak şekilde hizmet alımı yoluyla bakıcı personel istihdamı planlanmıştır. Bakım verilen engelli birey sayısının yaklaşık %50’si oranında bakıcı personeli istihdam edilmiş olması hizmet niteliğini yükseldiğini göstermektedir. Kasım 2014 itibarıyla 85 resmi bakım ve rehabilitasyon merkezinde 4261 bakım elemanı görev yapmaktadır.

Bakıma muhtaç engellilere kuruluşlarımızda bire bir bakım hizmeti veren bakıcı personelin niteliğinin yükseltilmesi hedeflenmiş olup bu hedefe ulaşılması için; 2006 yılından itibaren engelli bireylere bakım hizmetini verecek bakıcı personelin bakım hizmetleri konusunda eğitimli ve sertifika sahibi olması sağlanmıştır. Ayrıca lise ve üniversite mezunu olanlara daha fazla ücret ödemesi yapılarak daha nitelikli bakıcı personel istihdamı sağlanmıştır. Bu şekilde de bakım hizmetlerimizin kalitesi yükseltilmiştir.

          Projelerimiz

*Engelli Bireyler İçin Hizmetlerin Geliştirilmesi Projesi : 

Türkiye’nin Avrupa Birliğine adaylık sürecinde, Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı IPA (Instrument of PreAccession) Birinci Bileşeni olan,  Kurumsal Kapasite Geliştirme Bileşeni 2008 yılı Programlaması kapsamında, “TR0801.04 Engelli Bireylere Yönelik Hizmetlerin Geliştirilmesi Projesi (Promoting Services for People with Disabilities)” adlı Proje kabul edilmiştir. Projenin faydalanıcıları Kurumumuz ile Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Başkanlığı ve Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Başkanlığı’dır. Proje Dünya Sağlık Örgütü’nün teknik desteği ile uygulanmaktadır. Proje ile engellilere yönelik etkili, uygun ve etkin toplum temelli destek hizmetlerinin verilmesi amaçlanmıştır.   

Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) teknik desteği ile gerçekleştirilen Projenin bütçesi 4 Milyon Avro (4.000.000) olup; 28.10.2010 tarihinde Doğrudan Hibe Sözleşmesi imzalanmıştır.  Proje süresi 2 yıldır, ancak 18 ay uzatma alındığından 28.Nisan 2014’de tamamlanacaktır. Ulusal Katkı Payı olarak kurumumuz bütçesinden 2010 yılında 80.000 Avro (156.000.-TL), 2011 yılında 100.326,87 Avro (252.101,36-TL),  2012 yılında ise 21.738,10 Avro ödenek Ulusal Fon’a aktarılmıştır. 

Proje Aktivitelerinin Özeti:

• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün ve Sağlık Bakanlığının hizmet sunum sisteminin analiz edilmesi:

- Engellilere yönelik hizmetlerin standartlarının ve bakım kalitesinin ve engellilerin ihtiyaçlarının saptanması,

• Kilit paydaşların, ilgili grupların, sivil toplumun, kanaat önderlerinin, ailelerin, yararlanıcıların vb. bağlılığını, girdilerini ve katılımını sağlamak için ulusal ve yerel düzeyde bir mekanizma oluşturulmasına yönelik koordinasyon aktiviteleri düzenlenmesi,

• Ağır ve sürekli ruhsal bozuklukları bulunan ve zihinsel engelli bireylere yönelik olarak Türkiye’nin koşullarına ve ihtiyaçlarına uygun bir pilot toplum temelli bakım ve destek hizmetleri modeli oluşturulması:

- Pilot toplum temelli bakım ve destek hizmetleri modelinde çalışan personele yönelik işbaşında destek ve gözetim

- Savunuculuk ve sosyal seferberlik aktiviteleri düzenlenmesi,

• Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve Sağlık Bakanlığı personeli için eğitim ve işgücü geliştirme aktiviteleri düzenlenmesi,

• Yararlanıcı kurumların personeline yönelik farklı meslek grupları için eğitim müfredatı geliştirilmesi / revize edilmesi.

Proje aktiviteleri doğrultusunda çeşitli toplantı, çalıştay, incelemeler vb. çalışmalar yapılmış ve 28 Nisan 2014 tarihinde Proje tamamlanmıştır. Devam projesi yazılmış olup, onay süreci devam etmektedir.

*Avrupa Gönüllü Hizmeti Projesi : 

Avrupa Birliği Bakanlığı Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığı’na Gençlik Programları kapsamında Genel Müdürlüğümüz adına sunmuş olduğumuz akreditasyon talebimiz 08.2013 tarih ve  2013/5 No’lu kararıyla kabul edilmiştir.  Bu kapsamda Eylem 2.1 Avrupa Gönüllü Hizmeti için Sistem ve Jenerasyon Derneği (S&G) koordinatörlüğünde proje başvurusunda bulunulmuş ve 17.12.2013 tarihinde TR-21-161-2013-R3 No’lu, Nesiller Buluşması (Meeting Of Generations) adlı Projemiz kabul edilmiştir. 

Proje süresi 01 Şubat 2014-31 Ocak 2015 tarihleri arasındadır, bu süre içerisinde Avrupa’dan yirmi gönüllü gencin Ankara’ya gelerek engelli ve yaşlılarımızla çalışmalar yapması planlanmıştır. Projeye kapsamında Ülkemize gelecek gönüllüler Saray Engelsiz Yaşam Bakım ve Rehabilitasyon ve Aile Danışma Merkezi, Ankara Seyranbağları Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi ve açılması durumunda Yaşlı Hizmet Merkezinde çalışmalara katılacaklardır. Her iki aylık dönemde toplamda 6 gönüllü çalışmalara katılmakta olup, bu gönüllülerden dördü Saray Engelsiz Yaşam Bakım ve Rehabilitasyon ve Aile Danışma Merkezinde, ikisi Seyranbağları Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezinde program dahilinde çalışma yapmaktadırlar. 

*Umut Evleri ve Yaşlı Yaşam Evlerinin  Birim Sorumluları veya Bağlı Bulundukları Kuruluş Müdürleri Arasında Gözlem ve Deneyim Paylaşımı Projesi :

Engelli ve yaşlılarımızın yüksek kapasiteli kurum bakımı yerine yerleşim merkezlerinde toplumla iç içe, aile ortamına uygun Umut evleri ve Yaşlı yaşam evlerinde  bakımlarının sağlanmasına yönelik hizmetler verilmeye başlanmıştır.  Söz konusu hizmetlere ilişkin uygulama örneklerinin değerlendirilmesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu çerçevede Umut Evleri ve Yaşlı Yaşam Evlerinin  Birim Sorumluları veya Bağlı Bulundukları Kuruluş Müdürleri Arasında Gözlem ve Deneyim Paylaşımı yoluyla Kuruluş Müdürleri/sorumluları arasında iletişimin artması ve kurum kültürünün güçlendirilmesi, iyi uygulama örneklerinin yerinde görülerek yaygınlaşması, güçlükler knusunda farklı çözüm yollarının bulunabilmesi ve merkezlerde sunulan hizmetlerin niteliğinin geliştirilmesi amacıyla “Umut Evleri ve Yaşlı Yaşam Evlerinin  Birim Sorumluları veya Bağlı Bulundukları Kuruluş Müdürleri Arasında Gözlem ve Deneyim Paylaşımı Projesi” 23.01.2013 tarih ve 14 sayılı Genel Müdürlük Makam’ının onayı ile uygulamaya konulmuştur. Proje süresi Şubat 2013-Şubat 2015’dir. 

* Aktif Yaşamlar İçin Nesiller Arası Etkileşim (AYNA) Projesi : 

Aktif Yaşam İçin Nesiller Arası Etkileşim (AYNA) Projesi, T.C. Kalkınma Bakanlığı’na bağlı, Ankara Kalkınma Ajansı 2012 Mali Destek Programları, Sosyal Kalkınma Mali Destek Programı çerçevesinde hazırlanıp Ajans’a sunulmuş, mali destek almaya hak kazanmıştır. Proje süresi 04.07.2013- 04.04.2014 tarihleri arasıdır. Proje Başvuru sahibi Sistem ve Jenerasyon Derneği (S&G),  Ortak Kuruluş Hacettepe Üniversitesi Sosyal Sorumluluk Araştırma ve Uygulama Merkezi (HÜSSAM), Paydaşları ise Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü (ASPB), Ankara Üniversitesi Yaşlılık Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (YASAM), Keçiören Belediyesi Sosyal Yardım İşleri Müdürlüğü, NIHA (Hollanda Yüksek Eğitim Enstitüsü),  Altındağ Halk Eğitimi Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü’dür.  Projenin amacı, Ankara’da yasayan genç ve yaslıların sosyal yasama katılımlarının güçlendirilmesine, kuşak farkının azaltılarak yaslıların toplumda aktif rol almalarının sağlanmasına, gençlerin sosyal sorumluluk bilincinin gelişimine katkıda bulunmaktır. Başkanlığımız Projenin yazım aşaması ve uygulama süresince aktif olarak katılım sağlamıştır.